Η διδασκαλία της 'επιστημονικής μεθόδου'...

Πρώτα μαθήματα της χρονιάς.

Καλοκαίρι τέλος παίδες, τα κεφάλια μέσα...

Αμέσως μετά τις απαραίτητες συστάσεις -'είμαι ο και λέγομαι, μαζί θα κάνουμε το μάθημα της Βιολογίας'- και ορισμένες πρακτικές πληροφορίες, η συζήτηση προχωρά προς ζητήματα που έχουν μεγαλύτερη σχέση με την επιστήμη της Βιολογίας.

Εντάξει, ας μην κρυβόμαστε: εγώ την προχωράω

τη συζήτηση προς τα εκεί, δύσκολα θα πήγαινε μόνη της...

Ακολουθώντας τη συνήθη πρακτική των ελληνικών σχολικών εγχειριδίων (ναι, τα βιβλία εννοώ), το πρώτο 'πακέτο γνώσης' με το οποίο οι μαθητές καλούνται έρθουν σε επαφή αφορά σε ορισμένες γενικές πληροφορίες σχετικά με την εκάστοτε επιστήμη, όπως για παράδειγμα το αντικείμενο της, τον τρόπο με τον οποίο η συγκεκριμένη επιστήμη έχει επηρεάσει τον κόσμο μας και οπωσδήποτε τη μέθοδο (ή τις μεθόδους) που η συγκεκριμένη επιστήμη χρησιμοποιεί, προκειμένου να εξελιχθεί.

Οι οδηγίες σχετικά με το τελευταίο, δεν εκπλήσσουν ιδιαίτερα τον εκπαιδευτικό που καλείται να τις εφαρμόσει: Η μέθοδος στην οποία βασίζεται η διδασκαλία όχι μόνο της Βιολογίας, αλλά όλων των φυσικών επιστημών, είναι μία και μοναδική.

Τέσσερις-πέντε λέξεις στη σειρά συντομογραφούν τη συνταγή της εξέλιξης οποιασδήποτε μορφής γνώσης ονομάζουμε επιστήμη:

παρατήρηση, υπόθεση, πείραμα, συμπέρασμα, γενίκευση.

Τελεία και παύλα.

Αντιγράφω από το καινούργιο βιβλίο της Βιολογίας για την πρώτη τάξη του Γυμνασίου (από τον μπούσουλα μου, με άλλα λόγια, σελ. 11):

"Η επιστημονική μέθοδος βασίζεται στην παρατήρηση. Παρατηρούμε κάτι που μας κινεί το ενδιαφέρον ή προκαλεί την περιέργειά μας […]. Το επόμενο βήμα είναι να προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε αυτό που μας προβλημάτισε. Με τα στοιχεία λοιπόν που έχουμε μέχρι εκείνη τη στιγμή στη διάθεσή μας διατυπώνουμε μια υπόθεση. Δίνουμε δηλαδή μια πιθανή εξήγηση στον προβληματισμό μας. […] Για να ελέγξουμε αν η υπόθεσή μας είναι σωστή, σχεδιάζουμε ένα κατάλληλο πείραμα και το πραγματοποιούμε. Τα αποτελέσματα του πειράματός μας μπορεί να επιβεβαιώνουν ή να απορρίπτουν την αρχική μας υπόθεση. Αναλόγως καταλήγουμε σε συμπεράσματα […]" .

Οι αντιρρήσεις μου στην ύπαρξη μιας και μοναδικής επιστημονικής μεθόδου δυστυχώς υπάρχουν και ευτυχώς δεν βασίζονται σε προσωπικούς αφορισμούς.

Είμαι αρκετά πιτσιρικάς για κάτι τέτοιο...

Βασίζονται, ας πούμε, στη σχετική βιβλιογραφία.

Η βιβλιογραφία που σχετίζεται με το πώς εξελίσσεται και διαμορφώνεται το κομμάτι γνώσης που ονομάζεται 'φυσικές επιστήμες' προέρχεται από την επιστημολογία (μπορεί να την ακούσεις και ως 'φιλοσοφία των φυσικών επιστημών') και έχει εδώ και καιρό εκφράσει σαφέστατες αντιρρήσεις απέναντι στη συγκεκριμένη άποψη.

Και λέω 'έχει εκφράσει αντιρρήσεις' για να μην πω 'έχει απορρίψει'.

Είπαμε, είμαι αρκετά πιτσιρικάς για κάτι τέτοια.

Και φυσικά, τέτοιου είδους διαπιστώσεις έχουν ισχύ γιατί βρήκαν το καλύτερο επιχείρημα: την πραγματικότητα. Τον τρόπο με τον οποίο -στην πραγματικότητα και μακριά από οποιαδήποτε φιλοσοφική θεώρηση- εξελίχθηκε η επιστήμη σε συγκεκριμένους τομείς της. Με άλλα λόγια, η επιστημολογία στράφηκε προς την ιστορία της επιστήμης.

Και είδε, για παράδειγμα, ότι ο επιστήμονας που μάλλον καλύτερα από όλους αντιπροσωπεύει στα μάτια της κοινής γνώμης το στερεότυπο του επιστήμονα, ο κύριος Αλβέρτος Αϊνστάιν, ούτε ξεκίνησε από κάποια παρατήρηση για να διατυπώσει τη διάσημη πλέον θεωρία της σχετικότητας, ούτε και χρειάστηκε την πραγματοποίηση κάποιου πειράματος προκειμένου να ολοκληρώσει τη διατύπωση της.

Ή είδε, ας πούμε, η επιστημολογία ότι το 1965 οι κύριοι A. Penzias & R. W. Wilson ανακάλυψαν ότι παντού στο διάστημα έμοιαζε να υπάρχει, ομοιόμορφα κατανεμημένη, μια μικρή ποσότητα ενέργειας, χωρίς όμως οι ίδιοι να έχουν νωρίτερα διατυπώσει κάποια σχετική υπόθεση που θα υποστήριζε την ύπαρξη της. Το γεγονός ότι, την ίδια εποχή, μια ομάδα θεωρητικών φυσικών από το Πανεπιστήμιο του Princeton υποστήριξε ότι αν το Σύμπαν είχε προέλθει από κάποια Μεγάλη Έκρηξη τότε μια τέτοια ενέργεια θα έπρεπε όντως να διαπιστώνεται ομοιόμορφα κατανεμημένη στο Σύμπαν, ήταν μια ευτυχής συγκυρία που α) κράτησε στη μνήμη μας τη σημασία των πειραμάτων των Penzias & Wilson, β) στάθηκε ικανή ώστε να τους αποδοθεί στο Νόμπελ Φυσικής (1978) και γ) έβαλε τα καλύτερα θεμέλια ώστε σήμερα να θεωρούμε τη θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης ως την επικρατέστερη 'κοσμογονική' θεωρία της φυσικής...

Μάλιστα κύριοι.

Η επιστήμη δεν έχει μία και μοναδική μέθοδο την οποία και θα ακολουθεί κατά πόδας προκειμένου να εξελιχθεί.

Αν ήταν έτσι, τότε κομμάτια της επιστήμης όπως η αστρονομία ή παλαιοντολογία -που παρεπιπτόντως ανήκουν στη σφαίρα των πολύ 'αγαπημένων' για αρκετούς μαθητές- θα δυσκολευόντουσαν να αποδείξουν αποτελούν επιστήμες, αφού ούτε με τα αστέρια ούτε με τους δεινόσαυρους μπορούμε να κάνουμε πολλά πειράματα...

Αν ακόμη και μετά την αγωνιώδη μου προσπάθεια δεν έχεις πειστεί, μπορείς να ρίξεις ας πούμε μια ματιά και στο αρκετά σαφές άρθρο του κυρίου Terry Halwes για μια συνοπτική επιχειρηματολογία επί του συγκεκριμένου ζητήματος...

Το θέμα είναι ότι, εκτός από τα σχετικά πορίσματα της επιστημολογίας, υπάρχει ένας ακόμη λόγος για τον οποίο δεν συμφωνώ με την υποστήριξη της ύπαρξης της μιας και μοναδικής μεθόδου, σε αυτή τη συναρπαστική διαδικασία που ονομάζουμε 'επιστήμη'.

Η επιστήμη φίλε μου, δεν είναι μια πορεία που ακολουθεί συνταγές.

Η επιστήμη, στις συναρπαστικότερες μορφές της, αφορά στην εμπλοκή μας με το άγνωστο, με τον ίδιο τρόπο που ένα μικρό παιδί εμπλέκεται με μια πρωτόγνωρη προς αυτό διαδικασία. Όμοια με το παιδί, το πιο όμορφο κομμάτι δεν είναι αυτό στο οποίο φτάνουμε στο συμπέρασμα, αλλά αυτό στο οποίο ανακαλύπτουμε τη συνταγή.

Μπορούμε φυσικά να επιλέξουμε τη μία και μοναδική επιστημονική μέθοδο και να τη 'διδάξουμε' στους μαθητές μας: αφενός μεν είναι μια απλή διαδικασία 4-5 βημάτων, αφετέρου δε θα γλιτώσουμε και αρκετό διδακτικό χρόνο...

Θα έχουμε όμως αφαιρέσει όλη τη μαγεία από αυτό που ονομάζουμε 'επιστήμη'...

Τί λες, αξίζει...;