Το θέατρο και η διδασκαλία των φυσικών επιστημών

Από τις πρώτες στιγμές αυτού του ιστολόγιου, το ήξερα ότι αργά η γρήγορα θα ερχόταν και η σειρά αυτής της δημοσίευσης.

Λίγο το αμαρτωλό παρελθόν μου σε ομάδες που προσπαθούσαν να κάνουν θέατρο και τα κατάφερναν μια χαρά - μη το κρύβεις, λίγο η συμφωνία μου με την άποψη ότι κάθε καλή διδασκαλία έχει λιγότερο ή περισσότερο κρυμμένα στοιχεία μιας θεατρικής παράστασης, λίγο το αίσθημα του θεατρίνου που αραιά και πότε ξεπηδά στην επιφάνεια του μυαλού μου καθώς διδάσκω, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο:

Θέλω να γράψω για τη σημασία που μπορεί να έχει το θέατρο στη δουλειά μου.

Και πέρα από τις προσωπικές μου πεποιθήσεις και εμπειρίες, θάρρος για να κάνω κάτι τέτοιο μου δίνουν και διάφορες "εξαιρετικές" γράψε διδασκαλίες που βρίσκω στο διαδίκτυο. Δες ας πούμε την παρακάτω περιγραφή του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος από το φοβερό Richard Feynman (δεν είναι ανάγκη πάντως να την παρακολουθήσεις όλη , μισό λεπτό σίγουρα σε έχει βάλει στο νόημα...):



Παρατήρησε διαδικτυακέ μου φίλε, ότι πολλές από τις κινήσεις, αρκετά από τα νεύματα και ορισμένα από τα λόγια του, ο κύριος Feynman δεν είναι υποχρεωμένος να τα κάνει αν απλά σκέπτεται "τώρα πρέπει να μιλήσω για το ηλεκτρομαγνητικό φάσμα".

Πρόσεξε το τόνο της φωνής που υψώνεται καθώς περνά από ένα κεντρικό στοιχείο της ομιλίας, πρόσεξε τα μάτια που γουρλώνουν όταν η σκέψη πρέπει να εστιάσει "εκεί", πρόσεξε το ρυθμό της κουβέντας που επιταχύνει στα ασήμαντα. Και βάλε στο υστερόγραφο ότι ο ομιλητής είναι καθιστός!

Υποστηρίζω λοιπόν ότι ο τρόπος που ο Feynman διδάσκει, συμπεριλαμβάνει συνειδητά ή ασυνείδητα τη σκέψη ότι "τώρα κάποιος με βλέπει και με ακούει να μιλάω για το ηλεκτρομαγνητικό φάσμα".

Τη σκέψη "έχω θεατές".

Τη σκέψη ότι κάθε διδασκαλία έχει θεατές.

Αυτό είναι που θέλω να προτείνω. Να κοιτάμε τις διδασκαλίες μας σαν θεατρικές παραστάσεις, τους μαθητές μας σαν θεατές, το κουδούνι για μέσα σαν το τρίτο καμπανάκι...

Και πριν συνεχίσω, η απαραίτητη σε κουβέντες περί διδασκαλίας απάντηση σε όσους "παλιούς" συνάδελφους κουβαλούν στη πλάτη αρκετά χρόνια εμπειρίας, τόσα ώστε να τους εμποδίζουν να αλλάξουν δηλαδή πιθανότατα να βελτιώσουν τις διδασκαλίες τους. Που πιθανότατα θα ψιθυρίσουν "σιγά μη γίνουμε και θεατρίνοι κιόλας".

Η απάντηση μου λοιπόν λέει: "Μα θεατρίνοι είστε"

Χαμογέλα ψηλέ, αλλά μη σταματάς το διάβασμα, έτσι;

Εννοώ ότι έτσι κι αλλιώς αρκετά θεατρικά στοιχεία όλοι τα έχουμε ήδη μέσα στις διδασκαλίες μας, είτε το αποφασίζουμε συνειδητά είτε τυφλά ακολουθούμε κάποια εκπαιδευτική παράδοση.

Δεν ήταν για παράδειγμα συμβουλή να συμπεριφερθώ θεατρικά/υποκριτικά αυτό που μου είπε λίγο πριν μπω για πρώτη φορά στη τάξη ένας συνάδελφος με πολυετή εμπειρία:

"Αν θες να μην έχεις περιπέτειες με τη συμπεριφορά, μή γελάς. Ούτε χαμόγελο μέχρι τα Χριστούγεννα". Για την ιστορία, δεν τα κατάφερα: Αρχές Νοέμβρη έσκασα στα γέλια.

Ή για σκέψου το, δεν είμαστε λίγο θεατρίνοι όταν κατά τη διάρκεια είτε της "παράδοσης του επομένου" είτε της "εξέτασης του προηγουμένου" μαθήματος κάνουμε στους μαθητές μας ερωτήσεις των οποίων τις απαντήσεις ήδη γνωρίζουμε;

Και συνεχίζω. Ετοιμάσου για βροχή ερωτημάτων...

Αφού είμαστε που είμαστε θεατρίνοι, γιατί δεν προσπαθούμε να δούμε πόσο ακόμη μπορούμε να γίνουμε; Γιατί δεν δοκιμάζουμε να βρούμε ποια στοιχεία μπορούμε συνειδητά να δανειστούμε από το θέατρο ώστε να βελτιώσουμε τη διδασκαλία μας;

- Ξέρουμε για παράδειγμα ότι οι διδασκαλίες μας βελτιώνονται, όσο περισσότερες φορές τις δοκιμάσουμε. Γιατί να σου το κρύψω; Εγώ, στις συζητήσεις που κάνω με τον εαυτό μου για το θέμα, το πρώτο τμήμα που δέχεται μια διδασκαλία μου, το αποκαλώ "πειραματόζωο". Το θέμα είναι σε ποιο βαθμό υιοθετούμε την οπτική που ένας ηθοποιός έχει για την "πρόβα": Πόσο συνειδητά δηλαδή επιλέγουμε ποιες πτυχές της διδασκαλίας θα δοκιμάσουμε; Πόσο διαφορετικές επιλογές κάνουμε από διδασκαλία σε διδασκαλία; Πόσο πειραματιζόμαστε; Τί μερίδιο επιλέγουμε να αφήσουμε στον αυτοσχεδιασμό...;

- Από την άλλη, όλοι οι ηθοποιοί του πλανήτη, αν δεν κάνω λάθος, έχουν απασχολήσει ώρες της ζωής τους γύρω από την ομολογουμένως υπέροχη λέξη ορθοφωνία. Εμείς οι εκπαιδευτικοί, πόση φαιά ουσία έχουμε χαρίσει προκειμένου να ασκηθούμε στο να παράγουμε και να εκφέρουμε λόγο ξεκάθαρο σαν τους φυσικούς νόμους που περιγράφουμε; Έχουμε για παράδειγμα δοκιμάσει να "ακούσουμε" όσα λέμε μέσα στη τάξη; Πόσοι γνωρίζουμε αν ξεχωρίζουμε ηχητικά τα σύμφωνα, ή αν στα μάτια των μικρών μας ακροατών μοιάζουμε με αυτούς τους τύπους που κατά προτίμηση πηδούν συλλαβές; Πόσοι έχουμε ηχογραφήσει λόγια μας...;

- Και τώρα είναι η στιγμή που το μυαλό μου περνά απο τη Γιάννα, τον άνθρωπο που για πρώτη φορά μου μίλησε για θέατρο: "Ότι και να λέει το στόμα σου, αν δεν το συνοδεύει με κίνηση το σώμα σου, καλύτερα να μη το πεις...". Εμείς λοιπόν συνάδελφε, πόσο έχουμε "δουλέψει" την κίνηση μας στο σανίδι που ονομάζεται σχολική τάξη; Όταν θέλουμε για παράδειγμα να μιλήσουμε για δύο ξεχωριστές περιπτώσεις (δύο κατηγορίες ζωντανών οργανισμών, δύο διαφορετικές απόψεις, δύο είδη ευθύγραμμης κίνησης, δύο διακριτά οτιδήποτε), γιατί αφού περιγράψουμε την πρώτη περίπτωση δεν κάνουμε δυο βήματα δεξιά πριν περιγράψουμε τη δεύτερη;

- Τί χώρο αφήνουμε στο χιούμορ;

- Συνολικά, τί δομή δίνουμε στις διδασκαλίες μας; Έχουμε χωνέψει ότι αυτό που "παρουσιάζουμε" οφείλει να έχει αρχή, μέση και τέλος; "Κύριε γιατί δεν μας λέτε απ' την αρχή την απάντηση;" με ρώτησε κάποια στιγμή μια μαθήτρια και εγώ αισθάνθηκα όμορφα... Έχουμε ποτέ σκεφτεί ότι μπορεί και να χρειαστεί μπροστά σε ένα φαινόμενο προς παρατήρηση ο ρόλος μας είναι αυτός του χορού της αρχαίας τραγωδίας ("βοηθώ το θεατή αλλά για τη λύση ας κόψει το λαιμό του") ή ότι λίγο πριν χτυπήσει το κουδούνι η κάθαρση πρέπει να έχει επέλθει;

- Γενικότερα ρε γαμώτο, πόσο συχνά αναρωτιόμαστε για όσα κάνουμε στη τάξη από την πλευρά αυτών που τα βλέπουν; Κι εδώ θέλω παράδειγμα. Ωραία, παράδειγμα: μας πέρασε ποτέ απ' το μυαλό ότι κάθε πείραμα επίδειξης είναι ουσιαστικά μια θεατρική πράξη: ότι σε ένα πείραμα επίδειξης προσπαθούμε με γεγονότα να αναδείξουμε μια ιδέα (μια από τις ιδέες/σχέσεις των φυσικών επιστημών για τις οποίες περηφανευόμαστε), με τον ίδιο τρόπο που τα γεγονότα της ταινίας "Τιτανικός" προσπαθούν να μιλήσουν για την ιδέα "έρωτας";

Και ο κατάλογος των ιδεών που ξεπηδούν από το θέατρο με εν δυνάμει προορισμό τη διδασκαλία των φυσικών επιστημών, δεν έχει τελειωμό...

Θα σταματήσω λοιπόν κάπου εδώ.

Σκέφτομαι βέβαια τελειώνοντας ότι αν το να παίρνεις πτυχίο φυσικής δεν είναι προϋπόθεση για να μπορείς να τη διδάξεις, τότε σίγουρα η προτροπή να βάλεις στη διδασκαλία σου θεατρικά στοιχεία μπορεί και να μοίαζει με ηλίθια απαίτηση. Δεν ξέρω. Σίγουρα θέλει διάθεση και προσπάθεια. Και φυσικά, όπως κάθε καινούργιο στοιχείο σε μια διδασκαλία, υπομονή...

Καλή επιτυχία λοιπόν!

ΥΓ. Ταλαιπώρησα αρκετά το μυαλό μου μέχρι να αποφασίσω το βίντεο ποιας "διδασκαλίας" θα έβαζα τελικά ως παράδειγμα σε αυτή τη δημοσίευση. Σκεφτόμουν ας πούμε πως και οι περισσότερες μαγνητοσκοπημένες διδασκαλίες φυσικής του πανεπιστήμιου του Berkeley μια χαρά θα ικανοποιούσαν τις ανάγκες της δημοσίευσης. Οι τύποι που διδάσκουν δείχνουν να ασπάζονται τα περισσότερα από όσα έγραψα. Δεν έβαλα όμως τις συγκεκριμένες διδασκαλίες μόνο και μόνο επειδή κρατάνε πολλή ώρα.