Διδακτική των φυσικών επιστημών: Χρόνια πολλά!

Το ημερολόγιο σήμερα δείχνει 4 Οκτωβρίου 2007.

Σιγά το νέο!

Να κοπούν οι ψίθυροι παρακαλώ, θέλω να κάνω μάθημα.

Έχουμε και λέμε, αγαπητέ μου επισκέπτη. Μικρές βόλτες στο διαδίκτυο μπορούν να σε υποψιάσουν ότι η σημερινή ημερομηνία έχει ιδιαίτερη σημασία. Είτε μικρής εμβέλειας ιστολόγια (όπως η χαριτωμένη κουλουβάχατα ή το αστρονομικά προσανατολισμένο Lone Starr's Quest), είτε δημοσιογραφικοί κολοσσοί όπως οι φοβεροί και τρομεροί New York Times, έχουν αφιερώσει αρκετή φαιά ουσία δηλαδή χώρο στους server τους για χάριν του ίδιου γεγονότος.

Ενός γεγονότος που έλαβε χώρα ακριβώς πριν από πενήντα χρόνια.

Τί ακριβώς έγινε εκείνη την ημέρα;

Δώσε βάση.

Σαν σήμερα, στις 4 Οκτωβρίου του 1957, η Σοβιετική Ένωση έθεσε με επιτυχία σε τροχιά γύρω από τη Γη το δορυφόρο Sputnik Ι (οι φίλοι του τον έγραφαν Спутник-1).

Sputnik I σημαίνει "δορυφόρος 1": Μιλάμε για την πρώτη ανθρώπινη κατασκευή που τέθηκε σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη που μας φιλοξενεί... Με άλλα λόγια, η εκτόξευση του Sputnik ήταν για την εποχή μια επιστημονική πρωτιά σε παγκόσμιο επίπεδο και ταυτόχρονα μία πολύ δυνατή απόδειξη των επιστημονικών και τεχνολογικών δυνατοτήτων της Σοβιετικής Ένωσης.

Και ρωτά ο υπερπολύτιμος αυθάδης μαθητής: "Και τι σχέση μπορεί να έχει κύριε ένα τέτοιο συμβάν με τη διδακτική των φυσικών επιστημών, κύριε; Τί στο καλό γυρεύουν οι αναφορές στο δορυφόρο Sputnik μέσα σε ένα ιστολόγιο που διαλαλεί ότι ασχολείται κυρίως με θέματα φυσικών επιστημών;"

Έλα ντε.

Θα βοηθήσω. Θυμήσου τί έγραψα παραπάνω: "Ήταν για την εποχή μια επιστημονική πρωτιά σε παγκόσμιο επίπεδο και ταυτόχρονα μία πολύ δυνατή απόδειξη των επιστημονικών και τεχνολογικών δυνατοτήτων της Σοβιετικής Ένωσης". Με άλλα λόγια εκείνη την ημέρα φίλε μου, στην καρδιά του ψυχρού πολέμου, οι αμερικανοί βλέπουν τον "αντίπαλο" να κάνει μια πολύ πειστική επίδειξη δύναμης στην ιδιαίτερα σημαντική για την εποχή τεχνολογική κούρσα. Μία κούρσα που δείχνει να έχει ως πρώτο προορισμό το φεγγάρι.

Είναι σαν χαμογελώντας να σκέφτεσαι ότι τη κοπέλα που γουστάρεις θα τη συμπαθούσε και ο κολλητός σου και ξαφνικά να τους βλέπεις και τους δύο αγκαλιά στο παρκάκι της γειτονιάς...

Σοκ!

Ακριβώς. Ο όρος "Sputnik shock" έμεινε στην ιστορία και είναι μάλλον ο καταλληλότερος για να περιγράψει τα συναισθήματα των Γιάνκηδων. "Παρ'το χαμπάρι, dude, οι κόκκινοι μας έχουν αφήσει πίσω", φημολογείται πως είναι η φράση που ακούστηκε αρκετές φορές εκείνες τις ημέρες στα γραφεία των αμερικανών αξιωματούχων.

Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, η πρωτιά των σοβιετικών φιγουράρει σε κάθε πρωτοσέλιδο του πλανήτη! Χα!

Σαν να λέμε, η φωτογραφία του "κολλητού" με την κοπέλα δημοσιεύεται στην εφημερίδα του σχολείου...

Το ανατριχιαστικό για τις ΗΠΑ σκηνικό συμπληρώνεται από τους ήχους που παρήγαγε ο Σπούτνικ 1, προκειμένου να επικοινωνήσει με τη Γη. Μιλάμε για ήχους που μπορούσαν φυσικά να ανιχνευθούν και στο αμερικάνικο έδαφος και είναι από μόνοι τους ικανοί να... υψώσουν τις τρίχες κάθε αμερικανού: Η ομοιότητα με τη διάσημη σκηνή του μπάνιου στο "Ψυχώ" του Χίτσκοκ είναι χαρακτηριστική! (μπορείς να ακούσεις τους ήχους κάνοντας κλικ εδώ).

Και φτάνουμε στη σχέση του Σπούτνικ 1 με τη διδακτική των φυσικών επιστημών... Καιρός ήτανε

Αμέσως μετά, κάθε αμερικάνικος μηχανισμός ανάπτυξης και προαγωγής της επιστήμης παίρνει φωτιά. Με βασικό όχημα το NSF (National Science Foundation), οργανισμό που είχε ιδρυθεί το 1950, η αμερικάνικη κυβέρνηση βοηθά με μία πρωτόγνωρη για τα χρονικά οικονομική υποστήριξη τη διδασκαλία των φυσικών επιστημών.

Ο στόχος του NSF, όπως αποτυπώνεται μέχρι σήμερα στην ιστοσελίδα του είναι σαφής: "To promote the progress of science; to advance the national health, prosperity, and welfare; and to secure the national defense".

Και σημείωσε πως όταν λέμε οικονομική υποστήριξη δεν εννοούμε μόνο την εξασφάλιση υποδομών και εκπαιδευτικού εξοπλισμού, Αυτή θα ήταν η ελληνική πρακτική... Μιλάμε για τη χρηματοδότηση ενός μεγάλου αριθμού ειδικών από κάθε επιστημονικό κλάδο που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο σχετίζεται με τη διδασκαλία των φυσικών επιστημών (ψυχολογία, παιδαγωγική, φυσικές επιστήμες κ.α.), ώστε να συνεργαστούν με ένα κοινό σκοπό: Τη δημιουργία αναλυτικών προγραμμάτων που επιδιώκουν την ‘παραγωγή’ νέων και ικανών επαγγελματιών επιστημόνων...

Έτσι με σημείο εκκίνησης τη δεκαετία του 1960, προωθούνται ριζικές αλλαγές στον τρόπο που μέχρι τότε διδάσκονταν οι φυσικές επιστήμες. Και κάτι τέτοιο γίνεται μέσα από επίσημα αναλυτικά προγράμματα, σηματοδοτώντας έτσι τη γέννηση της διδακτικής των φυσικών επιστημών.

Χαρακτηριστικά αναλυτικά προγράμματα αυτού του τύπου ήταν τα PSSC και Harvard Project για τη Φυσική, CHEM Study για τη Χημεία και BSSC για τη Βιολογία. Ρίχνοντας μια ματιά σε αυτά, εύκολα αντιλαμβάνεσαι ότι προωθούν μια διδασκαλία των φυσικών επιστημών που αποδίδει ιδιαίτερη έμφαση στο μαθηματικό φορμαλισμό, βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε εργαστηριακές δραστηριότητες, ενώ είναι βασισμένη σε μια φιλοσοφία επίλυσης προβλημάτων σχεδιασμένη να ενθαρρύνει τους μαθητές να συμπεριφέρονται σαν επιστήμονες. Στη βιβλιογραφία της διδακτικής των φυσικών επιστημών το ρεύμα αυτό συχνά χαρακτηρίζεται ως ανακαλυπτικό.

Περίληψη. Ο μπαμπάς ήταν ψυχρός και τον λέγαν πόλεμο. Η σύλληψη του βρέφους που αργότερα πήρε το όνομα "διδακτική των φυσικών επιστημών", πραγματοποιήθηκε στην καρδιά της ΕΣΣΔ, όμως ο τοκετός έλαβε χώρα σε σούπερ-οργανωμένο μαιευτήριο των Ηνωμένων Πολιτειών...

Υστερόγραφο. Το ομολογώ. Το να ισχυρίζεται κανείς ότι ένας κλάδος όπως η διδακτική των φυσικών επιστημών γεννήθηκε μια συγκεκριμένη ημερομηνία είναι μάλλον αφελές.

Από τη μία πλευρά, σκέψου ότι και την περίοδο πριν την εκτόξευση του Σπούτνικ (1900-1950) υπάρχουν προτάσεις διδασκαλίας των φυσικών επιστημών σε διάφορες χώρες του πλανήτη. Μιλάμε όμως για σχετικά μη οργανωμένες προτάσεις, που μας παροτρύνουν να αναφερόμαστε περισσότερο σε διδασκαλία των φυσικών επιστημών παρά σε διδακτική τους.

Από την άλλη, ήδη με το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου έχει αναδειχθεί η σημασία επιστήμης και τεχνολογίας στη διαμόρφωση των παγκόσμιων πολιτικών εξελίξεων, όπότε οι βελτιώσεις στη διδασκαλία των φυσικών επιστημών έχουν μπει στο αυλάκι πριν το '57. Σκέψου ακόμη ότι και οι θεωρίες γνωστικής ψυχολογίας του φοβερού Piaget έχουν εκείνη την εποχή ήδη εκφραστεί και μοιάζουν να ψάχνουν ευκαιρίες για να εκφραστούν διδακτικά...
Ίσως λοιπόν εν τέλει να είναι καλύτερα να αναφερόμαστε στην εκτόξευση του Σπούτνικ 1 όχι τόσο σαν γεγονός που γέννησε τη διδακτική, αλλά σαν τη σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι...

Όπως και να 'χει, αγαπητή μου διδακτική των φυσικών επιστημών, χρόνια πολλά!